Łascy Żydzi

Historia obecności Żydów w Łasku sięga XVI w., kiedy to zaczęli oni osiedlać się w naszej miejscowości. Otrzymali różne przywileje, między innymi swobodę praktyk religijnych oraz handlu i rzemiosła, dzięki którym mogli swobodnie wyznawać swoją religię. Nie mogli jedynie osiedlać się w pobliżu kolegiaty i rynku. Pod koniec XVIII w. w Łasku żyło 1327 Żydów, co stanowiło około 77% całej populacji. Dzielnica żydowska powstała wzdłuż ulic Żeromskiego i Kilińskiego. Tutejsi Żydzi zajmowali się rzemiosłem i handlem, a także garbarstwem i włókiennictwem. Otrzymali także zgodę na prowadzenie karczmy na obrzeżach miasta

Synagoga

Synagoga ta została wybudowana pod koniec XIX wieku. Była zbudowana na planie prostokąta. Znajdowała się na obecnej ulicy Strażackiej.Podczas II wojny światowej Niemcy urządzili w niej rzeźnię dla koni. Pozwoliło to ocalić budynek przed zniszczeniem.

Z zewnętrznych murów nic się nie zachowało. Nie znamy pierwotnego układu wnętrza budynku. Po 1945 roku została odmieniona na potrzeby straży pożarnej. Po zakończeniu wojny w zrujnowanej synagodze nadal odbywały się nabożeństwa z udziałem ocalonych Żydów. Wkrótce spółdzielnia Społem chciała kupić synagogę, ale nie zgodzili się na to lokalni Żydzi. Po odmowie sprzedaży synagoga ta została doszczętnie zdemolowana przez nieznanych sprawców. Pozostały tylko mury
i połowa dachu.

Jednak w synagodze dalej odbywały się nabożeństwa. W grudniu 1949 roku spłonęła remiza Ochotniczej Straży Pożarnej. Po kilku dniach zarząd straży udał się do Sztabu Straży Pożarnej w Łodzi, by się postarał odebrać synagogę, wprowadzając w błąd władze województwa, że w Łasku nie mieszka już ani jeden Żyd.

Ostatni rabin Łasku Lejbel Eisenberg

Szkoły żydowskie

Przed wojną w Łasku istniało prawdopodobnie około 7 szkół żydowskich. Niestety nie znamy położenia wszystkich.

Jedna ze szkół znajdowała się przy Placu 11 Listopada w chasydzkim domu modlitwy.

Największą szkołą była siedmioklasowa publiczna Szkoła Powszechna nr 2 w Łasku. znajdowała się na ulicy Warszawskiej 10 (miejsce budynku Zespołu Szkół Ponadgimnazjalnych nr 2). Miała charakter koedukacyjny, językiem wykładowym był język polski. Posiadał 3 izby i 2 w budynku Szkoły nr 1 na ul. Józefa Piłsudskiego 17. Nie posiadała sali gimnastycznej ani boiska. Uczniowie musieli do niej uczęszczać na 2 zmiany.

Przy ul.11 listopada 31 lub 35 mieściła się szkoła o nazwie - Stowarzyszenie Żydowskiej Szkoły Religijnej „Jesodej Hatora” (Zasady Wiary). O jej utworzenie ubiegał się Związek Żydów Ortodoksów - Agudas Izrael. Była to szkoła męska, językiem wykładowym był polski.

Szkoła „Jesodej Hatora”

Czas zagłady

Okres zagłady społeczności żydowskiej rozpoczął się we wrześniu 1939 r., czyli
w momencie wkroczenia hitlerowców do miasta. Rozpoczęły się rabunki sklepów
i poniżanie ludności, szczególnie chasydów, którym Niemcy publicznie obcinali brody. Jedną z pierwszych śmiertelnych ofiar nazistów był syn woźnego
w synagodze, zamordowany 18 września.

W październiku okupanci nakazali sporządzenie listy najzamożniejszych Żydów
i chrześcijan, którym nakazano zapłacenie specjalnej wojennej daniny. Rabin chcąc ratować cenne przedmioty z synagogi ukrył je. Niemcy chcąc wymusić na nim wskazanie miejsca ich przechowywania powiesili go głową w dół i obcięli brodę blachą. Dopiero jego żona w trosce o życie męża wskazała Niemcom miejsce ukrycia przedmiotów kultu.

Według spisu ludności przeprowadzonego w 1940 r. Łask zamieszkiwało 3366 osób pochodzenia żydowskiego. W tym roku Niemcy utworzyli Judenrat czyli Żydowską Radę Starszych.

18 XI 1940 r. utworzono w mieście getto, które obejmowało swoim zasięgiem rejon dzisiejszych ulic: Żeromskiego, Zielonej i Kilińskiego. Żydom nie wolno było poruszać się poza nim w godzinach 6.00 - 17.00.

Staraniem Judenratu w getcie utworzono stołówkę, sklep spółdzielczy, sąd i szpital. Przez cały okres istnienia dzielnicy funkcjonowało biuro pracy dla 360 osób.

Od 1942 r. rozpoczęły się deportacje łaskich Żydów, z których 200 wywieziono do Nakła, 70 w okolice Poznania oraz 80 w głąb Rzeszy. 27 marca 120 osób wywieziono prawdopodobnie do któregoś z obozów koncentracyjnych. W miejsce wywiezionych przywieziono Żydów z Sieradza, Kalisza i Widawy. 23 sierpnia przystąpiono do ostatecznej likwidacji łaskiego getta. Przebiegała ona według znanego już scenariusza. Mieszkańców dzielnicy żydowskiej wypędzono z mieszkań. Chorych i stawiających opór zastrzelono na miejscu. Kilkanaście osób zamordowano przy warsztacie szewskim przy ul. Tylnej. Wymordowano chorych przebywających
w szpitalu. W sumie ofiarami tej akcji mogło paść nawet 70 osób. Około 4 tys. ludzi zamknięto w łaskiej Kolegiacie, bez jedzenia i picia. Po trzech dniach ok. 800 osób przewieziono do getta łódzkiego, pozostałych zamordowano w Chełmnie nad Nerem. Po likwidacji łaskich Żydów Niemcy rozpoczęli systematyczne wyburzanie opuszczonych nieruchomości.

Po wojnie w Łasku mieszkały 4 osoby pochodzenia żydowskiego: Chaja Singer, Idel Singer, Braun Zainwel i Tobiasz Abram.

Fragment getta

Cmentarz żydowski w Łasku

Stary cmentarz żydowski w został założony prawdopodobnie w XVIII wieku przy obecnej ulicy Mickiewicza. Zniszczono go w czasie II wojny  światowej. Obecnie znajduje się tam budynek Liceum Ogólnokształcącego.
Na początku XIX wieku założono nowy cmentarz żydowski na Podłaszczu, pobliskiej wsi. Zachowało się tam do tej pory sto nagrobków, w tym siedem sarkofagów. Nagrobki leżą, ale zachowały się dobrze, napisy na macewach są bardzo czytelne. Jest on jednym z niewielu namacalnych dowodów obecności Żydów
w Łasku.

Tradycje pogrzebowe

Pogrzeby wśród Żydów odbywały się najczęściej w dniu śmierci lub na następny dzień. Zwyczaj ten pochodzi z czasów, kiedy Żydzi zamieszkiwali tereny pustynne, gdzie proces rozkładu zwłok postępował błyskawicznie. W chwili stwierdzenia zgonu, należy zasłonić lustra, a zmarłemu na oczy położyć skorupki z rozbitego, glinianego naczynia.
Urządzeniem pogrzebów zajmują się bractwa pogrzebowe, tzw. Chewra Kadisza. Przynależność do niego jest dobrowolna i nieodpłatna,
członkostwo uważa się za zaszczyt. Bractwo ma za zadanie zapewnienie wszystkim Żydom (członkom gminy) pogrzebu. Jego członkowie opiekują się chorymi, czuwają przy umierających, przeprowadzają tahrę, czyli rytuał oczyszczający i zajmują się wszystkim co jest związane z pogrzebem.
Trumna powinna być wykonana z nieheblowanych desek, bez gwoździ. Przed ostatecznym zamknięciem wieka trumny nad głowę zmarłego sypie się ziemię pochodzącą z Palestyny.
Żydzi są chowani w zależności od stopnia wierzenia, czyli bardziej religijnych owija się w prześcieradła. Pogrzeb kończy stypa, podczas której podaje się jajko na twardo i soczewicę. Czas trwania żałoby zależy od stopnia pokrewieństwa.
Jedną z najważniejszych zasad religii żydowskiej jest zasada nienaruszalności zwłok - nawet wtedy, kiedy na cmentarzu brakuje miejsca nie usuwa się starych grobów, ale nanosi się na nie grubą warstwę ziemi, w której chowa się kolejnych zmarłych. Wyjątkiem jest przewiezienie ciała zmarłego do Izraela - wtedy ta zasada nie obowiązuje.
Żydowska tradycja wymaga również, aby chowane były zużyte (lub nie nadające się) święte księgi lub torę. Należy tak czynić z powodu imienia Boga, które te księgi zawierają. To samo dotyczy przedmiotów liturgicznych: nie wolno ich wyrzucać, sprzedawać ani przetapiać.
Charakterystycznym zwyczajem żydowskim jest również zostawianie na grobach wielkich ludzi małych karteczek z prośbami do Boga - Żydzi wierzyli w to, że za ich pomocą spełnią się ich prośby.
Żydzi odwiedzali groby zmarłych w dniu zburzenia świątyni Jerozolimskiej oraz w dniu ich śmierci zostawiali na macewach kamienie oraz świeczki.