Łascy Żydzi

Historia obecności Żydów w Łasku sięga XVI w., kiedy zaczęli się osiedlać się w grodzie nad Grabią. Otrzymali różne przywileje, między innymi swobodę praktyk religijnych oraz handlu i rzemiosła, dzięki którym mogli swobodnie wyznawać swoją religię. Nie mogli jedynie osiedlać się w pobliżu kolegiaty i rynku. Pod koniec XVIII w. w Łasku żyło 1327 Żydów, co stanowiło około 77% całej populacji. Dzielnica żydowska powstała wzdłuż ulic Żeromskiego i Kilińskiego. Tutejsi Żydzi zajmowali się rzemiosłem i handlem, a także garbarstwem i włókiennictwem. Otrzymali także zgodę na prowadzenie karczmy na obrzeżach miasta.

Synagoga

Synagogę w Łasku wzniesiono pod koniec XIX wieku. Była zbudowana na planie prostokąta. Znajdowała się na obecnej ulicy Strażackiej. Podczas II wojny światowej Niemcy urządzili w niej rzeźnię dla koni. Pozwoliło to ocalić budynek przed zniszczeniem.

Z zewnętrznych murów nic się nie zachowało. Nie znamy pierwotnego układu wnętrza budynku. Po 1945 roku została odmieniona na potrzeby straży pożarnej. Po zakończeniu wojny w zrujnowanej synagodze nadal odbywały się nabożeństwa z udziałem ocalonych Żydów. Wkrótce spółdzielnia Społem chciała kupić synagogę, ale nie zgodzili się na to lokalni Żydzi. Po odmowie sprzedaży synagoga ta została doszczętnie zdemolowana przez nieznanych sprawców. Pozostały tylko mury
i połowa dachu.

Jednak w synagodze dalej odbywały się nabożeństwa. W grudniu 1949 roku spłonęła remiza Ochotniczej Straży Pożarnej. Po kilku dniach zarząd straży udał się do Sztabu Straży Pożarnej w Łodzi, by się postarał odebrać synagogę, wprowadzając w błąd władze województwa, że w Łasku nie mieszka już ani jeden Żyd.

Szkoły żydowskie

Przed wojną w Łasku istniało prawdopodobnie około 7 szkół żydowskich. Niestety nie znamy położenia wszystkich. Jedna ze szkół znajdowała się przy placu 11 Listopada w chasydzkim domu modlitwy.

szkoła „Jesodej Hatora”

Największą szkołą była siedmioklasowa publiczna Szkoła Powszechna nr 2 w Łasku. znajdowała się na ulicy Warszawskiej 10 (miejsce budynku Zespołu Szkół Ponadgimnazjalnych nr 2). Miała charakter koedukacyjny, językiem wykładowym był język polski. Posiadał 3 izby i 2 w budynku Szkoły nr 1 na ul. Józefa Piłsudskiego 17. Nie posiadała sali gimnastycznej ani boiska. Uczniowie musieli do niej uczęszczać na dwie zmiany.

Przy ul. 11 Listopada 31 lub 35 mieściła się szkoła o nazwie - Stowarzyszenie Żydowskiej Szkoły Religijnej „Jesodej Hatora” (Zasady Wiary). O jej utworzenie ubiegał się Związek Żydów Ortodoksów - Agudas Izrael. Była to szkoła męska, językiem wykładowym był polski.

Czas zagłady

Okres zagłady społeczności żydowskiej rozpoczął się we wrześniu 1939 r., czyli w momencie wkroczenia hitlerowców do miasta. Rozpoczęły się rabunki sklepów i poniżanie ludności, szczególnie chasydów, którym Niemcy publicznie obcinali brody. Jedną z pierwszych śmiertelnych ofiar nazistów był syn woźnego w synagodze, zamordowany 18 września. W październiku okupanci nakazali sporządzenie listy najzamożniejszych Żydów i chrześcijan, którym nakazano zapłacenie specjalnej wojennej daniny. Rabin chcąc ratować cenne przedmioty z synagogi ukrył je. Niemcy chcąc wymusić na nim wskazanie miejsca ich przechowywania powiesili go głową w dół i obcięli brodę blachą. Dopiero jego żona w trosce o życie męża wskazała Niemcom miejsce ukrycia przedmiotów kultu.

ostatni rabin Łasku Lejbel Eisenberg

Według spisu ludności przeprowadzonego w 1940 r. Łask zamieszkiwało 3366 osób pochodzenia żydowskiego. W tym roku Niemcy utworzyli Judenrat czyli Żydowską Radę Starszych.

18.11.1940 r. utworzono w mieście getto, które obejmowało swoim zasięgiem rejon dzisiejszych ulic: Żeromskiego, Zielonej i Kilińskiego. Żydom nie wolno było poruszać się poza nim w godzinach 6.00-17.00.

fragment getta

Staraniem Judenratu w getcie utworzono stołówkę, sklep spółdzielczy, sąd i szpital. Przez cały okres istnienia dzielnicy funkcjonowało biuro pracy dla 360 osób.

Od 1942 r. rozpoczęły się deportacje łaskich Żydów, z których 200 wywieziono do Nakła, 70 w okolice Poznania oraz 80 w głąb Rzeszy. 27 marca 120 osób wywieziono prawdopodobnie do któregoś z obozów koncentracyjnych. W miejsce wywiezionych przywieziono Żydów z Sieradza, Kalisza i Widawy. 23 sierpnia przystąpiono do ostatecznej likwidacji łaskiego getta. Przebiegała ona według znanego już scenariusza. Mieszkańców dzielnicy żydowskiej wypędzono z mieszkań. Chorych i stawiających opór zastrzelono na miejscu. Kilkanaście osób zamordowano przy warsztacie szewskim przy ul. Tylnej. Wymordowano chorych przebywających w szpitalu. W sumie ofiarami tej akcji mogło paść nawet 70 osób. Około 4 tys. ludzi zamknięto w łaskiej kolegiacie, bez jedzenia i picia. Po trzech dniach ok. 800 osób przewieziono do getta łódzkiego, pozostałych zamordowano w Chełmnie nad Nerem. Po likwidacji łaskich Żydów Niemcy rozpoczęli systematyczne wyburzanie opuszczonych nieruchomości.

Po wojnie w Łasku mieszkały 4 osoby pochodzenia żydowskiego: Chaja Singer, Idel Singer, Braun Zainwel i Tobiasz Abram.

Cmentarz żydowski w Łasku

Stary cmentarz żydowski w został założony prawdopodobnie w XVIII wieku przy obecnej ulicy Mickiewicza. Zniszczono go w czasie II wojny światowej. Obecnie znajduje się tam budynek Liceum Ogólnokształcącego.

Na początku XIX wieku założono nowy cmentarz żydowski na Podłaszczu, pobliskiej wsi. Zachowało się tam do tej pory sto nagrobków, w tym siedem sarkofagów. Nagrobki leżą, ale zachowały się dobrze, napisy na macewach są bardzo czytelne. Jest on jednym z niewielu namacalnych dowodów obecności Żydów w Łasku.