Historia Łasku

Początki Łasku giną w mrokach dziejów. Znaleziska archeologiczne pozwalają datować najstarsze ślady osadnictwa w tym rejonie na ponad trzy tysiące lat p.n.e. Pochodzą z epoki brązu oraz żelaza i reprezentują kulturę łużycką. Inne wykopaliska wskazują, że osada rzemieślniczo-handlowa nazwana później Łaskiem, usytuowana na terenie kasztelanii sieradzkiej nad rzeką Grabią, powstała najprawdopodobniej w XI w. Poświadcza to tzw. skarb łaski, czyli około 2 tysięcy monet z lat dwudziestych X w. i trzydziestych XI stulecia, odkrytych na rubieżach miasta przy drodze do pobliskich Pabianic.

Pierwsza wiadomość w źródłach pisanych o Łasku pochodzi z 1356 r. i dotyczy fundacji kościoła, ale jego nazwa – Lasko – pojawiła się dopiero dekadę później. Jej pochodzenie nie jest do końca rozstrzygnięte. Najbliższą prawdy wydaje się być koncepcja poparta przez licznych historyków i językoznawców, mówiąca o pochodzeniu nazwy Łasku od wyrazu łaz, oznaczającego teren po wykarczowanym lub wypalonym lesie i użytkowanym jako grunt uprawny.

Miejscowość została nabyta w połowie XIV w. przez rodzinę Krowickich herbu Korab, wywodzącą się z dawnej ziemi kaliskiej. Niejasne są okoliczności, w jakich ów rycerski ród wszedł w posiadanie Łasku. Zapewne aktem królewskiego nadania lub drogą kupna. Pierwszym znanym z imienia właścicielem dóbr był Michał z Krowicy. Przekazał je w spadku synowi Wojciechowi pełniącemu godność kasztelana lędzkiego, który uznawany jest za protoplastę łaskiej gałęzi tej rodziny. Jego sukcesorem został Jan, chorąży sieradzki. Tenże Jan postanowił przekształcić swoją dziedziczną wieś Łask w miasto, by przysporzyć chwały oraz bogactwa Korabitom i ów cel dość szybko zrealizował. W uznaniu zasług położonych podczas wojen z Krzyżakami, być może także pod Grunwaldem, otrzymał w 1422 r. od króla Władysława Jagiełły akt lokacyjny na założenie miasta na prawie średzkim. Stosowny dokument monarcha wystawił prawdopodobnie 27 września tegoż roku w obozie wojennym nad jeziorem mełneńskim.

Okres największego rozkwitu miasta przypadł na XVI w., kiedy właściciele osiągnęli wysokie godności państwowe i kościelne, podnosząc ród do rangi jednego z najmożniejszych w kraju. Niewątpliwie największe zasługi na tym polu miała najwybitniejsza persona rodu, Jan Łaski Starszy, żyjący w latach (1456-1531). Urodzony w Łasku, nie miał możności ukończenia uniwersytetu ani w Krakowie, ani za granicą. Przejawiał jednak zapał do samodzielnej nauki, a przy tym niezwykłe zdolności oraz inteligencję, o czym świadczą imponujące dokonania polityczne. Przed 1490 r. był już jednym z królewskich sekretarzy, natomiast w 1502 r. został mianowany pierwszym w tym gronie i kierownikiem monarszej kancelarii. Już wtedy powierzano mu liczne misje zagraniczne, m.in. do Flandrii i Rzymu. W listopadzie następnego roku, na zjeździe w Lublinie, otrzymał dostojeństwo kanclerza Królestwa. Z kolei w roku 1510 objął Jan Łaski najwyższą w Polsce, po królu, godność arcybiskupa gnieźnieńskiego i prymasa. Okres kierowania polskim kościołem oraz polityką wewnętrzną i zagraniczną państwa, Jan Łaski wypełnił niezwykle czynną i owocną, choć nie zawsze bezbłędną, służbą dla ówczesnej Polski, w związku z czym zasłużył sobie na miano jednego z największych mężów stanu w całych dziejach naszej ojczyzny. Szczególnie należy podkreślić dokonania prymasa na polu kodyfikacji polskiego prawa. Jako zwolennik ruchu egzekucyjnego szlachty był jednym z twórców konstytucji Nihil Novi, uważanej za początek demokracji szlacheckiej w Królestwie. Przede wszystkim jednak zawdzięczamy Janowi Łaskiemu zebranie oraz wydrukowanie w jednej księdze, zgodnie z wolą króla i sejmu, wszystkich obowiązujących statutów, przywilejów i praw szlachty polskiej uchwalonych do początków XVI stulecia. Zbiór ten zwany popularnie Statutem Łaskiego, został opublikowany w 1506 roku. Odtąd, sięgając do jednego woluminu można było zapoznać się z obowiązującym prawem oraz możliwością przeciwdziałania łamaniu jego postanowień w celu przywrócenia praworządności.

Ze względu na swoje liczne obowiązki Jan Łaski w rodzinnym grodzie bywał rzadko, jednak dbał o jego rozwój gospodarczy, kulturowy oraz duchowy. Najważniejszą inicjatywą była fundacja nowej świątyni wzniesionej w latach 1517–1523, w miejscu pierwszego, drewnianego kościoła parafialnego. Prymas osobiście świątynię konsekrował, podnosząc ją jednocześnie do rangi kolegiaty. Najcenniejszym skarbem w kolegiacie jest alabastrowa płaskorzeźba Matki Boskiej z Dzieciątkiem. Najprawdopodobniej dzieło to ofiarował Łaskiemu papież Leon X podczas wizyty prymasa w Rzymie, gdzie przebywał na obradach Soboru Laterańskiego V. W wyniku pożaru z 1747 r. spuścizna prymasa prawie w całości uległa zniszczeniu. Ocalały jedynie prezbiterium i zakrystia ze znajdującym się nad nią skarbcem, w których można podziwiać pozostałości dawnej gotyckiej zabudowy. Wkrótce rozpoczęła się odbudowa trwająca prawie do końca XVIII wieku.

Łask, najpierw jako wieś, później miasto, należał do przedstawicieli co najmniej ośmiu kolejnych pokoleń Łaskich. Reprezentantów rodu odnajdujemy na wysokich stanowiskach państwowych, pełniących rolę najbliższych doradców polskich królów, a także na wielu europejskich dworach. Po śmierci ostatniego z rodu w 1635 r., Jana Olbrachta Łaskiego, grodem nad Grabią zarządzały kolejno rodziny Nadolskich, Wierzbowskich, Załuskich i Wyganowskich. Wiek XVII i XVIII to czas systematycznej stagnacji i upadku znaczenia miasta. Miasto trapią liczne pożary, zarazy, częste przemarsze wojsk w wyniku nękających Rzeczpospolitą wojen z państwami sąsiednimi. W okresie „potopu” przebywały w mieście wojska Karola X Gustawa, niebawem miasto dodatkowo nawiedziła epidemia, w wyniku której zmarła ok. ¼ mieszkańców.

Przez cały XVII i XVIII w. właściciele Łasku starali się ściągnąć do miasta jak najwięcej ludności żydowskiej, licząc w ten sposób na dodatkowe dochody. W końcu XVIII stulecia Żydzi stanowili ponad siedemdziesiąt procent wszystkich mieszkańców grodu nad Grabią, współtworząc jego historię.

W następstwie rozbiorów Polski Łask znalazł się pod panowaniem pruskim, a następnie jako część tzw. Kongresówki – rosyjskim. Na mocy ukazu carskiego z listopada 1866 r. gród nad Grabią przestał być miastem prywatnym. W XIX stuleciu dobra łaskie należały do Czołhańskich, Kręskich, a od 1895 r. ich właścicielem, z wyłączeniem miasta, stał się Michał Szweycer. W 1911 r. majątek przejął jego najstarszy syn Janusz. Miasto na przełomie XVIII i XIX w., mimo swojego rolniczego charakteru, było dość dużym ośrodkiem rzemieślniczo-handlowym. Poza rzemiosłem funkcjonowało kilka zakładów przemysłu rolno-spożywczego i drzewnego.

W XIX w. łaskowianie odznaczyli się patriotyzmem uczestnicząc w burzliwych wydarzeniach okresu powstań narodowych.  W odrodzonej Polsce Łask stał się jednym z miast powiatowych w granicach nowo utworzonego woj. łódzkiego. Pierwszym starostą łaskim został Aleksander Słupczyński, a wieloletnim burmistrzem Wacław Brzeziński.

W 1928 r. ostatni spadkobierca dóbr łaskich, Janusz Szweycer, wydzielił ze swojego majątku 120 ha lasu, tworząc dzielnicę rekreacyjną – Kolumnę, słynącą jako kurort wypoczynkowy. Wraz z początkiem trzeciej dekady XX stulecia w Łasku nastąpił rozwój infrastruktury, szkolnictwa, a także aktywności społecznej w sferze kultury i sportu.

Po wybuchu II wojny światowej miasto zostało włączone do Niemiec, a ludność bezlitośnie doświadczyła całego spektrum okrutnej polityki germanizacyjnej okupanta. Ową trudną próbę łaskowianie przeszli wzorowo. Od początku organizowali konspirację, zarówno wojskową w postaci lokalnych oddziałów AK, jak i w formie oporu cywilnego. Tragiczny los spotkał miejscową społeczność żydowską, zamkniętą w utworzonym w październiku 1940 r. getcie, którego likwidację przeprowadzono w sierpniu 1942 r. Kilkaset osób przeniesiono do Litzmannstadt Ghetto, a pozostałych wywieziono do niemieckiego obozu zagłady w Chełmnie nad Nerem.

Wyzwolenie Łasku spod okupacji hitlerowskiej w dniu 20 stycznia 1945 r. rozpoczęło nowy etap w jego dziejach. Znaczne zmniejszenie liczby ludności, zniszczenia wojenne i upadek gospodarczy przez kilka lat hamowały rozwój miasta. Lata pięćdziesiąte, oprócz inwestycji w sektorze budownictwa mieszkaniowego, przyniosły miastu pierwsze znaczące przedsięwzięcia w innych sektorach. Wzniesiono placówki publiczne, m.in. aktualną siedzibę władz miejskich oraz Powiatowy Dom Kultury. Do rozwoju Łasku szczególnie przesłużyło się powstałe w 1956 r. lotnisko i zaplecze dla wojska. Ważną rolę pełniła Biblioteka Publiczna, mieszcząca się w centrum miasta. Nastąpił również wzrost liczby placówek oświatowych, głównie z zakresu szkolnictwa średniego i zawodowego. Wraz z przyłączeniem do Łasku Kolumny w 1973 r. oraz utworzeniem województwa sieradzkiego w 1975 r., gród nad Grabią stał się znaczącym ośrodkiem handlowo-usługowym oraz przemysłowym. Miasto zyskało także nowy szpital.

Przełom lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych to istotne zmiany ustrojowe i transformacyjne w skali kraju. Również w Łasku, od 1990 r. miał miejsce proces organizowania lokalnych struktur samorządowych.